ΚΑΒΆΛΑ, Η ΠΑΛΑΙΌΤΕΡΗ ΠΌΛΗ-ΛΙΜΆΝΙ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΉΣ ΒΌΡΕΙΑΣ ΕΛΛΆΔΑΣ

Στην αρχή ήταν απλώς μια πέτρα. Κατακρημνισμένη, γυμνή, στεγνή από νερό και ταυτόχρονα πολιορκημένη από τη θάλασσα από όλες τις πλευρές.

Προφανώς δέχτηκε τους πρώτους κατοίκους πριν από 3000 χρόνια και άφησαν πίσω τους κομμάτια, θραύσματα πήλινων αγγείων, τα οποία έφτιαχναν με το χέρι, ενώ πολύ νωρίτερα (πριν από περίπου 8000 χρόνια) στις παραλίες της σημερινής Καβάλας άρχισαν να δημιουργούν τον πρώτο καταγεγραμμένο πολιτισμό οι άνθρωποι.

Από τον 7ο αιώνα π.Χ., η αρχαία Νεάπολη άρχισε να ταξιδεύει με το εμπόριο σε όλο το Αιγαίο και αυτό με τη σειρά του έφτασε στην πόλη – και μετά ήρθαν οι Έλληνες και ο δικός τους πολιτισμός. Τίποτα στην Ευρώπη και τα Βαλκάνια δεν θα ήταν το ίδιο, αν οι Θάσιοι δεν είχαν αποφασίσει να χτίσουν την αρχαία Νεάπολη ως αποικία τους σε αυτό το στρατηγικό σημείο, από το οποίο περνούσαν όλοι όσοι ήθελαν να βγουν από το Αιγαίο, να προσεγγίσουν τη βαλκανική ενδοχώρα, να διασχίσουν δρόμους προς την Ανατολή και να διαφύγουν προς τη Δύση.

Δεν είναι ευρέως γνωστό ότι από πολύ νωρίς κόβει το δικό της νόμισμα και ανεξαρτητοποιείται από τη μητρόπολή της, ότι γίνεται σημαντικός σύμμαχος των Αθηναίων σε βαθμό που οι τελευταίοι ζητούν και λαμβάνουν δάνειο από τους Ναπολιτάνους, οι οποίοι έχουν σημαντικά έσοδα από το λιμάνι της. Η αρχαιότερη πόλη-λιμάνι σε ολόκληρη την ηπειρωτική Β. Ελλάδα με συνεχή κατοίκηση απολαμβάνει τα προνόμια του χαρακτήρα που έχει από την πρώτη σχεδόν στιγμή. Οι Αθηναίοι δεν ξεχνούν την πίστη των αρχαίων Ναπολιτάνων και σήμερα μπορεί κανείς να βρει τιμητικά ψηφίσματα που εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους προς τον σύμμαχό τους στο μουσείο της Ακρόπολης και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Και τότε καταφθάνουν οι Μακεδόνες και ο Φίλιππος Β’ – η πόλη αποδυναμώνεται ώστε να μην αποτελεί βασική απειλή ως σύμμαχος των Αθηναίων και υποβαθμίζεται από σημαντικό λιμάνι σε λιμάνι, αλλά ιστορικής σημασίας, στη νέα πόλη που γεννήθηκε – τους Φιλίππους. Όταν έρχονται οι Ρωμαίοι, η Νεάπολη, που είναι πλέον ζωντανή και με την αρχαία Εγνατία οδό να περνά έξω από τα τείχη της, γίνεται η κύρια αιτία για τις κοσμοϊστορικές αλλαγές που ακολουθούν:
– οι δημοκρατικοί Βρούτος και Κάσσιος το χρησιμοποιούν ως αγκυροβόλιο και λιμάνι ανεφοδιασμού στη σημαντικότερη, σύμφωνα με τους ιστορικούς, μάχη του ρωμαϊκού κόσμου, εναντίον των ολιγαρχών Οκταβιανού και Μάρκου Αντωνίου. Μια μάχη που σηματοδοτεί τη μετάβαση από τη δημοκρατική στην αυτοκρατορική περίοδο για τη Ρώμη και τα εδάφη της.
– η άφιξη ενός πλήθους αρχαίων ανατολικών και αιγυπτιακών θρησκειών και παραδόσεων που αφήνουν τα μόνιμα σημάδια και την επιρροή τους, όχι μόνο σε ολόκληρη την περιοχή αλλά και σε όλη την Ευρώπη. Αυτό συμβαίνει με την άφιξη του Αποστόλου Παύλου ως τον πρώτο ευρωπαϊκό σταθμό της περιοδείας του – ένα από τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στον ελληνικό χώρο και καθορίζουν το προφίλ μιας ολόκληρης ηπείρου.

Μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει με άνεση την περιοχή γενικά και την πόλη της αρχαίας Νεάπολης, της μετέπειτα Χριστούπολης και της σημερινής Καβάλας, ως χωνευτήρι. Ένα χωνευτήρι ανθρώπων και πολιτισμών από τους αρχαϊκούς χρόνους μέχρι σήμερα, όπου οι ντόπιοι, πιστοί στις ανθρωπιστικές τους αξίες ως άνθρωποι που ζουν δίπλα στη θάλασσα και ατενίζουν τους ανοιχτούς ορίζοντες, προσφέρουν τη βοήθειά τους σε όσους φτάνουν από εμπόλεμες ζώνες.

Το θαλασσινό νερό είναι άφθονο, όχι όμως και το πόσιμο – πιθανότατα οι Ρωμαίοι πρώτα και στη συνέχεια οι Βυζαντινοί κατασκεύασαν και διατήρησαν ένα από τα καλύτερα διατηρημένα μέχρι σήμερα υδραγωγεία της Ευρώπης. Οι Καμάρες, οι οποίες καταστράφηκαν από τους Τούρκους κατά την εισβολή τους το 1391, επαναλειτούργησαν κατά την εποχή του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς και Νομοθέτη, ενώ εργασίες πραγματοποιήθηκαν και στις αρχές του 19ου αιώνα.

Η σύγχρονη πόλη της Καβάλας, στο πρόσφατο παρελθόν, ήταν μια μικρογραφία της Θεσσαλονίκης – μια καλά οχυρωμένη πόλη-λιμάνι (που δύσκολα έπεφτε στα χέρια των εισβολέων), με ακμάζουσα εμπορική δραστηριότητα λόγω του καπνού, μια μικρή πολυπολιτισμική κοινότητα, που γνώρισε την επέκτασή της το 1864 , δέχεται χιλιάδες πρόσφυγες στο πλαίσιο της ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και διαθέτει μια ακμάζουσα ελληνική κοινότητα, στην καλλιτεχνική ζωή της οποίας διακρίνονται δύο μορφές – ο ζωγράφος Ουμβέρτος Αργυρός και ο ποιητής Ιωάννης Κωνσταντινίδης, οι προτομές των οποίων κοσμούν σήμερα τον χώρο του δημοτικού κήπου. Το μεγαλύτερο γλυπτό που κοσμεί το δημόσιο χώρο της πόλης είναι αυτό του ευεργέτη της, Μοχάμεντ Αλί, και έτσι η πόλη έχει το προνόμιο να καυχιέται για το έργο ενός άλλου σημαντικού καλλιτέχνη, του Κωνσταντίνου Δημητριάδη (γεννημένου στον παλιό Στενήμαχο της Ανατολικής Ρωμυλίας). Το άγαλμα δημιουργήθηκε στο εργαστήριο του γλύπτη στο Παρίσι και η μεταφορά του στην πόλη στα τέλη της δεκαετίας του 1930 ήταν σίγουρα ένα μεγάλο γεγονός.

Η Καβάλα έχει παλμό και κρυφές πτυχές ακόμη και στα σημεία που δεν θα μπορούσε κανείς να υποψιαστεί – ίσως η μόνη πόλη που έχει γειτονιές και συνοικίες που φέρουν αριθμητικό προσδιορισμό (Χίλια Πεντακόσια) ως όνομα και μια καλοδιατηρημένη Παλιά Πόλη με ταβέρνες όπου οι θαμώνες δεν μπορούν καν να φανταστούν ότι ένας κουρασμένος ναυτικός έφτασε κάποτε στο ίδιο σημείο, για να αφήσει τον φόρο τιμής του στη θεά Παναγία και τον μαρμάρινο ναό της, που δέσποζε στον βράχο. Εκεί που σήμερα το Ιμαρέτ κοσμεί την Καβάλα, πριν από 2.500 χρόνια ιερείς φρόντιζαν να δέχονται τις προσφορές από τους ταξιδιώτες του Αιγαίου που έφταναν στην πόλη.

Ανοιχτοί ορίζοντες σημαίνει ανοιχτές αγκάλες. Η Καβάλα πάντα πρόσφερε τα δικά της σε όποιον άνοιγε την καρδιά και το μυαλό του για να τη γνωρίσει.

Ιωάννης Κιουρτσόγλου,
Πιστοποιημένος ξεναγός